Franciszek Żak urodził się 16 lipca 1889 r. w Łagiewnikach pod Krakowem, był synem Jana i Katarzyny z Pludrów. W 1909 r. wstąpił do Seminarium Duchownego w Krakowie, studiując teologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. 29 czerwca 1913 r. został wyświęcony na kapłana.
Po święceniach rozpoczął posługę wikariusza w parafii Chocznia, następnie przeniesiony do Jeleśni, później do Wadowic – tu pełnił również obowiązki kapelana szpitala wojskowego, następnie kapelana 57 Pułku Piechoty. W latach 1919-1921 był kapelanem polskiego garnizonu w Wadowicach. W tym czasie w 1920 r. ochrzcił w wadowickim kościele Karola Wojtyłę. W stopniu kapitana przeniesiony do rezerwy w 1922 r.
17 października 1922 r. objął probostwo w Kozach i pełnił tę funkcję do śmierci.
Ks. Franciszek Żak z bohaterską rezygnacją znosił swój los i w skupieniu ducha gotował się na śmierć. Zmarł po długiej i ciężkiej chorobie 10 lipca 1937 r. z modlitwą za wszystkich parafian – jak pisał ks. Józef Majgier (wikary w Kozach 1927-1930) w czasopiśmie Dzwon Niedzielny [1]
Fotografia ze zbiorów Izby Historycznej im. Adolfa Zubera w Kozach.
Ks. Józef Majgier tak charakteryzował ks. proboszcza:
Śp. Ks. Żak nie był człowiekiem przeciętnym, choć nie zawsze był zrozumiałym. Opatrzność Boża stawiała go na placówkach trudnych, na których wiele przecierpieć i wiele zmilczeć musiał. Gorliwością odznaczał się dużą (…) ruch katolicki w Kozach jemu w znacznej mierze swój rozwój zawdzięcza. (…) Zawodził się niekiedy na ludziach, wskutek tego stawał się czasem trochę nieufnym. Niektórym wydawał się naturą skomplikowaną; czy tak było, trudno orzec, prawdą jest jednak niewątpliwą, że za serce umiał płacić sercem a wobec ludzi szczerze życzliwych był prostym jak dziecko; człowiekiem był, więc i on potrzebował życzliwej atmosfery. Przecierpiał wiele. Miał wrogów, którym się naraził (…)
Foto „Zeszyty Społeczno-Historyczne Gminy Kozy”, 2007, nr 1, s. 17-30.
Pogrzeb odbył się 13 lipca. Był olbrzymią, wzruszającą manifestacją. Zdawało się, że to nie pogrzeb, ale pochód triumfalny jak pisał ks. Józef Majgier. W pogrzebie uczestniczyli parafianie, krewni, znajomi. Wśród nich był również wicewojewoda krakowski dr Piotr Małaszyński, starosta bialski Stanisław Alberti, dowódca 3 Pułku Strzelców Podhalańskich z Bielska podpułkownik Jozef Giza, Maria Czecz-Tarnowska i Juliusz Tarnowski z majątku w Kozach. Asystowało ok. 60 księży.
Jednym z mówców na pogrzebie był Józef Wolnicki (1897-1971), działacz społeczny, pracował w kancelarii parafialnej. Niechaj doczesne szczątki jego odpoczywają w pokoju na naszym cichym cmentarzu wiejskim, u stóp uroczego Beskidu – po tak ciężkim i bohaterskim żywocie. A duszę jego niech dobry Stwórca raczy przyjąć do swej chwały, gdzie znajduje się w życzliwym gronie tych tysięcy bohaterów, którym z taką gotowością i poświęceniem niósł słowa ostatniej pociechy w ich najcięższych chwilach przedśmiertnych i na polach walki, i tułaczek żołnierskich. Od wrogiej ongiś Piavy po ojczystą Szczarę, Wilie, Niemen, Dźwinę, czy wreszcie na ostatnim posterunku w Kozach. Do ich towarzystwa na pewno tęsknił, gdy podczas długich bezsennych nocy, w przerwach między coraz gwałtowniejszymi atakami śmiertelnej choroby, powtarzał do otoczenia, aby nie zapomnieli postawić nad jego grobem choćby tylko prostej żołnierskiej tabliczki, że był i starał się być dobrym kapelanem w czasie wojny o niepodległość Polski – mówił Wolnicki. [2]
Fotografia z pogrzebu ks. Franciszka Żaka ze zbiorów rodzinnych Anny Duźniak (na zdjęciu dziewczynka w środku).
Grób ks. Franciszka Żaka na cmentarzu parafialnym w Kozach z fragmentem Psalmu 50 Zmiłuj się nademną, Boże! Według wielkiego miłosierdzia Twego oraz napis informujący o ochrzczeniu Karola Wojtyły Ten kapłan ochrzcił 20 czerwca 1920 r. w Wadowicach Karola Wojtyłę – Papieża św. Jana Pawła II
Fotografia własna, czerwiec 2024 r.
[1] Ks. Józef Majgier, Podzwonne, „Dzwon Niedzielny„, 1937, nr 30, s. 505; tamże data pogrzebu 13 lipca
[2] J. W. [Józef Wolnicki], Ś. p. Ks. Franciszek Żak, „Inwalida, 1937, nr 9, s. 10-11
[3] Grzegorz Hałat, Księdza Franciszka Żaka 15 lat w Kozach, „Zeszyty Społeczno-Historyczne Gminy Kozy”, 2007, nr 1, s. 17-31; Hałat datę pogrzebu podaje na 12 lipca
[4] Z dziejów parafii świętych Szymona i Judy w Kozach, Kraków 1998
[5] ks. Tadeusz Borutka, Koziańscy kapłani, Kraków-Kozy 2018, s. 59-77
[6] Wiktor Krzysztof Cygan, Żak Franciszek (1889-1937), Internetowy Słownik Kapelanów 1918-1920 [dostęp 6.07.2025]
[7] Mirosław Frączek, Napad na plebanię w Kozach 1932, oprzeszlosci.pl