Wiersz Wincentego Byrskiego bez autorskiego tytułu datowany tuż przed wybuchem wojny 23 sierpnia 1939 r. – być może jest ostatnim utworem Wincentego Byrskiego, który zmarł 28 sierpnia. Data powstania utworu jest symboliczna – to dzień podpisania przez III Rzeszę Niemiecką i ZSRS paktu o nieagresji wraz tajnym protokołem określającym podział „sfer wpływów” obu mocarstw. Pakt – tzw. układ Ribbentrop-Mołotow od nazwisk ministrów spraw zagranicznych – dotyczył również Polski. W chwili powstania wiersza autor nie mógł o nim wiedzieć.
Utwór jest przykładem patriotycznej poezji nawiązującej do sytuacji tuż przed wybuchem wojny, stosunków polsko-niemieckich uwzględniających Bielsko, o najważniejszych polskich wartościach. Mówi o trudnej przeszłości a zarazem o przyszłości. To swoisty apel w obliczu odzyskanej godności, mający mobilizować ludzi do miłości Ojczyzny i wiary w nią.
Rękopis – pojedyncza kartka – pochodzi ze zbiorów prywatnych.
Wśród pruskich niezdobytych twierdz
Słynęło Bielsko z dawna,
Lecz z polskich dusz i z polskich serc
Wyrosła straż tu sprawna.
Wyplenić Polski, wraży chwast!
– Zabrzmiało zawołanie –
Warownią polską pośród miast
Niech Bielsko nam się stanie!
Gdzie wyślesz wzrok – to polski łan,
Szczep wokół polski wszędy,
Po polsku gród nasz przecież zwan –
Co pruskie chcą przybłędy? …
Szły lata, szedł niemały trud,
Wytrwale Polska walczy,
Odpiera od rodzinnych wrót
Zachłanny ród padalczy.
Spanoszon pracą naszych rąk
I krzywdy naszej potem,
Co wydarł nam przez czasów ciąg,
Mieć musim znów z powrotem.
Niech sił i łask użycza Bóg,
Ojczyzny żyjmy czarem!
O, nie jesteśmy hordą sług:
Królewskość nam sztandarem.
23/8 1939
wraży – wrogi (Słownik Języka Polskiego)
padalec – osoba złośliwa, podstępna, nikczemna, podła, budząca wstręt (SJP) ; zob. Artur Oppman, „Żołnierzom polskim na Murmanie” Aleś, o Boże, zmiótł niewoli szańce/I ród tyranów rozdeptał padalczy (…)
spanoszyć – uczynić kogoś bogaczem, możnym (SJP); zob. „Magnifikat” Głodnych nasycił hojnie i w dobra spanoszył
horda – tłum, zgraja, banda (SJP)