W „Kronice” parafialnej w Kozach ks. proboszcz Michał Fajfer (1905-1922) pisał: Na lata rządów w parafii ks. Józefa Błonarowicza [1896-1904; przyp. mój] przypada intensywna działalność polityczno-oświatowa w parafii tutejszej śp. Ks. Stanisława Stojałowskiego[1], którego hasłami przejął się miejscowy lud robotniczy aż do fanatyzmu, tak że do dziś – choć od śmierci wielkiego budziciela ludu upłynęło lat kilkanaście, wiernie trwa pod jego sztandarem (…)
Ks. Stanisław Stojałowski (1845-1911) – duchowny, działacz społeczny i polityczny, poseł do parlamentu austriackiego i Sejmu Krajowego w Galicji, publicysta, wydawca. Nazywany „ojcem ruchu ludowego”, „krzewicielem oświaty wśród ludu”, „obrońcą i męczennikiem sprawy ludowej”, „budzicielem rzesz ludowych”, „rewolucjonistą w sutannie”. Wincenty Witos w swoich pamiętnikach pisał o nim: Nie może ulegać najmniejszej wątpliwości, że pierwszeństwo w pracy nad obudzeniem śpiącego snem wiekowym chłopstwa należy się bezwzględnie temu kapłanowi. Tej prawdy nie mogą zmienić ani jego błędy, ani przewinienia, jakie mu zarzucano, ani też mniejsze czy większe wyniki prowadzonej przez niego roboty. Za swoją działalność był prześladowany zarówno przez władze świeckie jak i kościelne. Wielokrotnie więziony, ekskomunikowany przez papieża. Skonfliktowany z galicyjskimi konserwatystami, którzy zarzucali mu sianie anarchii, propagowanie haseł wywrotowych a nawet komunistycznych. Jeden z nich – Kazimierz Chłędowski – w pamiętniku napisał : Obraz Stojałowskiego zostanie mi w pamięci jako typ wyrzutka społeczeństwa polskiego. W 1901 r. rozpoczął pracę w Białej i Bielsku, gdzie z jego inicjatywy powstał Dom Polski. Był już wówczas postacią znaną na Śląsku Cieszyńskim i Galicji. Szybko dla mieszkańców regionu stał się inspiracją i przykładem działania. Dziś często można spotkać się ze stwierdzeniem, że jest przykładem człowieka, który wyprzedził swoją epokę.
Bratnia Pomoc – powstała z inicjatywy ks. Stojałowskiego – była jedną z organizacji w Kozach, która ufundowała tablicę ku czci ks. Stojałowskiego[2]. Wmurowano ją na frontowej ścianie Domu Katolicko-Ludowego[3] Jej projektantem i wykonawcą był artysta rzeźbiarz Józef Jura z Wadowic (1889-1978)[4]. Artysta urodzony w Kętach, większość życia spędził w Wadowicach gdzie tworzył. Jednocześnie prowadził zakład kamieniarski oraz był nauczycielem sztuki rzeźbiarskiej. Jego głównymi zleceniodawcami były parafie, dla których wykonywał różne projekty w drzewie oraz kamienne pomniki. Marmurowa tablica w Kozach udekorowana była orłem, a boczne obramowanie stanowiły liście laurowe. Napis brzmiał: Księdzu Stanisławowi Stojałowskiemu budzicielowi ducha ludu polskiego i twórcy ruchu chrześcijańsko-społecznego tę tablicę poświęcają: Bratnia Pomoc w Kozach, Kółko Rolnicze w Kozach i Bujakowie, Towarzystwo Domu Katolicko-Ludowego w Kozach R.P. 1925
Uroczyste odsłonięcie przez prezesa miejscowej „Bratniej Pomocy” Leona Koziołka i poświęcenie tablicy przez proboszcza ks. Franciszka Żaka odbyło się 22 listopada 1925 r. W uroczystości wzięły udział również delegacje z Bujakowa, Białej, Lipnika i Wilkowic. Podczas II wojny światowej tablicę zatynkowano. Odsłonięto ją w 1947 r. w czasie remontu Domu Katolicko-Ludowego. Nie przywrócono wizerunku orła.
Foto ze zbiorów Izby Historycznej im. Adolfa Zubera w Kozach
[1] Zob. Rafał Łętocha, Ks. Stanisław Stojałowski – obrońca ludu polskiego [dostęp 21.11.2025]; Jerzy Polak, Dzieje Domu Polskiego w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 2007; Grzegorz Wnętrzak, Wszystko dla narodu, wszystko przez lud, Bielsko-Biała 2022.
W 1988 r. w katedrze św. Mikołaja w Bielsku-Białej umieszczono tablicę dedykowaną pamięci ks. Stojałowskiego – Twórca chrześcijańskiego ruchu robotniczego, wydawca książek i czasopism katolickich wybitny działacz narodowy (…) budził ducha polskiego oraz walczył o godność ludzi pracy. W 1990 r. odsłonięto tablicę pamiątkową na kamienicy w Białej przy ul. jego imienia, poświęconą ks. Stojałowskiemu. Poświęcenia dokonał ks. Józef Sanak, duchowny będący w latach 1961-1971 proboszczem parafii w Kozach. Inicjatorem powstania tablicy było Koło Terenowe Powściągliwości i Pracy w Bielsku-Białej kierowane przez Stanisława Biłkę. Na tablicy czytamy: Ks. Stanisław Stojałowski (…) Prowadził pracę narodową w Bielsku i Białej, stworzył chrześcijański ruch społeczny i zawodowy.
[2] Stowarzyszenie „Bratniej Pomocy” w Kozach założył Ks. Stojałowski w 1905 r. Była to organizacja samopomocowa, a jej statut przewidywał m. in. „niesienie chrześcijańskiej, bratniej pomocy członkom swoim”. Tablica poświęcona ks. Stojałowskiemu powstała w roku jubileuszu 20-lecia Stowarzyszenia. Zob. Z dziejów parafii świętych Szymona i Judy Tadeusza w Kozach, Kraków 1998, s. 338-340.
[3] Budowę Domu Katolicko-Ludowego rozpoczęto w 1920 r. z inicjatywy Stowarzyszenia „Bratnia Pomoc” z udziałem Kółka Rolniczego w Kozach i Bujakowie oraz zawiązanego w 1919 r. Towarzystwa Domu Katolicko-Ludowego. Dom ukończono w 1924 r. W budynku znalazły miejsce wszystkie organizacje katolickie miejscowej parafii. Był miejscem gdzie kwitło życie kulturalne i towarzyskie Kóz, gdzie organizowano przedstawienia teatralne, odczyty i zabawy. Okres świetności zakończył wybuch II wojny światowej. Zob. Z dziejów parafii świętych Szymona i Judy Tadeusza w Kozach, Kraków 1998, s. 281-284.
[4] Józef Jura (1889-1978) – zob. Józef Jura w Muzeum Miejskim [dostęp 21.11.2025]