Dawniej i dziś – dom sukienników w Kozach – O dawnej i niedawnej przeszłości

Dom dawnych sukienników powstał ok. 1805 r. i nosił numer 201. Był jednym z kilku murowanych budynków w Kozach powstałych na przełomie XVIII i XIX wieku. Adolf Zuber na podstawie księgi metrykalnej parafii w Kozach ustalił, że w 1819 r. mieszkały w nim trzy rodziny: Jacek Pieczora rolnik oraz sukiennicy Michał Romański i Józef Honkisz. W końcu lat 60. XX wieku dom zamieszkiwały rodziny: Stanisława Wróbla, Emilii z Wróblów Pieczorowej, Jana Gałuszki i Józefa Sztefki.

Wyrób tkanin z owczej wełny czyli sukna przez tkaczy-sukienników należał do ważnych gałęzi rzemiosła w rejonie Białej i Bielska w XVIII i XIX wieku. Oprócz wyspecjalizowanych rzemieślników tkactwem – jako zajęciem dodatkowym – zajmowali się również chłopi, których głównym źródłem utrzymania pozostawała praca na roli. Rozwój przemysłowej produkcji tkanin w sąsiedniej Białej i Bielsku w poł. XIX wieku położył kres rzemieślniczej produkcji tkanin w Kozach i okolicy.

Dom koziańskich sukienników był to typowy, wiejski dom rzemieślników – zwarty, o prostokątnej bryle, z symetryczną fasadą. Dom był murowany co wskazuje na status jego mieszkańców, którzy byli często zamożniejsi niż chłopi. Nie była to już chałupa chłopska, ale też nie rezydencja bogacza. Domy sukienników często łączyły funkcję mieszkalną z warsztatową – mogły mieć osobne pomieszczenia do przędzenia, farbowania i krojenia materiału.

Budowniczowie domu w Kozach zastosowali tzw. boniowanie (czyli dekoracyjne wzmocnienie naroży). Dach budynku był stromy, dwuspadowy, o dużej powierzchni, co było charakterystyczne dla epoki – nadawał domowi monumentalny wygląd. Okna stosunkowo niewielkie, prostokątne, bez zdobień, rozmieszczone symetrycznie po obu stronach głównego wejścia.

Foto z 1968 r. Jerzy Kaczmarczyk, „Fototeki” Adolfa Zubera, zbiory Izby Historycznej w Kozach.

Współcześnie dom utracił dawną estetykę, zniknęła dawna harmonia. Dach z blachy falistej i blachodachówki w dwóch różnych kolorach zaburzają klasyczny wygląd, zniknęły ozdobne detale. Okna są większe, co zmienia proporcje budynku. Budynek zyskał z pewnością na funkcjonalności – został ocieplony, dostosowany do współczesnego stylu życia (poddasze użytkowe, panele słoneczne). Podsumowując: budynek nadal istnieje i pełni funkcję mieszkalną, co już samo w sobie jest ogromnym plusem (wiele podobnych domów nie przetrwało). Jednak w sensie estetyki historycznej – zdecydowanie utracił swój pierwotny urok i charakter rzemieślniczy.

Obecny adres dawnego domu sukienników to ulica Brzozowa 19a i 19b. Dom podzielony jest na dwie części (w rękach prywatnych).

Foto własne, kwiecień 2024 r.